Historia Dolnego Śląska (Śląska) cz. 5

Historia Dolnego Śląska część 5. Dolny Śląsk w czasach PRL. Dolny Śląsk po przemianach ustrojowych, najnowsza historia Dolnego Śląska.

Historia Dolnego Śląska (Śląska) to cykl pięciu artykułów opisujących dzieje i losy Dolnego Śląska. Więcej informacji na temat artykułów, a także bibliografia, znajduje się pod tym linkiem.

PODROZDZIAŁY:

• Dolny Śląsk w Polsce Ludowej (1945–1989 rok)
• Dolny Śląsk w wolnej Polsce (od 1989 roku)

Dolny Śląsk w Polsce Ludowej (1945–1989 rok)

Po zakończeniu walk Dolny Śląsk znalazł się całkowicie pod kontrolą Armii Czerwonej. W miastach szybko zaczęły powstawać wojskowe komendantury, które tworzyły doraźną administrację na zdobytych terenach. W ślad za posuwającymi się oddziałami Armii Czerwonej zaczęły pojawiać się również zalążki pierwszych polskich administracji. Przejmowanie kontroli przez Polaków od Sowietów napotykało jednak na pewne problemy, szczególnie w południowej części Dolnego Śląska. Wciąż nie była wyjaśniona kwestia przebiegu nowej zachodniej granicy Polski. Niekiedy równolegle z polską administracją zawiązywały się również zalążki nowych niemieckich władz. Wprowadzało to dezinformację także wśród sowieckich komendantów. Jeszcze w trakcie oblężenia Festung Breslau w Trzebnicy ulokowały się tymczasowo pierwsze polskie władze Dolnego Śląska.

10 maja 1945 roku do Wrocławia przybył Bolesław Drobner – pierwszy polski prezydent miasta mianowany przez Rząd Tymczasowy. Szybko przystąpiono do organizowania nowej polskiej administracji w mieście.

Wrocław był niemalże kompletnie zniszczony. W wyniku trwającego blisko trzy miesiące oblężenia całe dzielnice legły w gruzach. Poważnie uszkodzone zostało zabytkowe centrum miasta. Wrocław był zniszczony w ok. 70%. Głogów legł w gruzach w ponad 90%! Również inne dolnośląskie miasta uległy poważnym zniszczeniom m.in. Legnica, Lubań, Żagań, Strzelin, Lubin i Strzegom. Koniec walk nie oznaczał jednak końca zniszczeń. Po wkroczeniu Armii Czerwonej do Wrocławia rozpoczęła się fala podpaleń, grabieży i dewastacji. W Legnicy Sowieci spalili zabytkowe centrum miasta wraz z piastowskim zamkiem.

26 maja 1945 roku we Wrocławiu odbyła się defilada zwycięstwa żołnierzy 2. Armii Wojska Polskiego.

10 czerwca 1945 roku z ogromnej ilości wojsk Armii Czerwonej pozostających na terytorium Polski (głównie 2. Frontu Białoruskiego) utworzono Północną Grupę Wojsk Armii Czerwonej, przemianowaną później na Północną Grupę Wojsk Armii Radzieckiej (PGWAR). Pierwszym dowódcą PGWAR został marszałek Konstanty Rokossowski. Początkowo główny sztab PGWAR znajdował się w Bydgoszczy, ale ostatecznie ulokowano go w Legnicy. Na potrzeby działalności dowództwa Rosjanie wydzielili sporą część miasta, w praktyce wyłączając ją spod polskiej kontroli. Z czasem Legnica, przez ogromną ilość Rosjan znajdujących się w mieście, otrzymała miano Małej Moskwy. Wojska PGWAR ulokowano w przeważającej większości na tzw. Ziemiach Odzyskanych, często wykorzystując opuszczone przez Niemców wojskowe bazy, lotniska, osiedla i zabudowania. Szacuje się, że wojska PGWAR mogły liczyć na samym początku nawet 600 tys. żołnierzy. Ich liczba jednak gwałtownie spadła o ok. 90% w ciągu roku w wyniku demobilizacji wielu jednostek.

W czerwcu i lipcu 1945 roku zaczęły przyjeżdżać na Dolny Śląsk pierwsze transporty polskich osadników. Wciąż jednak region zamieszkiwała ludność niemiecka, gdyż nie wszyscy Niemcy uciekli na zachód w czasie ewakuacji. W takich okolicznościach dowództwo 2. Armii Wojska Polskiego rozpoczęło pośpieszną akcję wysiedlania ludności niemieckiej. Decyzję tę podjęto zbyt pochopnie, a wysiedlenia odbywały się w sposób chaotyczny i brutalny. Wzbudziły one protesty nowej polskiej cywilnej administracji, a nawet Rosjan, którzy obawiali się destabilizacji w swojej strefie okupacyjnej. Akcję przerwano w połowie lipca, a wydarzenia te przeszły do historii pod nazwą „dzikich wypędzeń”. Wypędzenia te objęły około 300 tys. osób.

Brak jednoznacznych ustaleń w kwestii przebiegu nowych granic sprawił, że odżyły dawne czeskie roszczenia terytorialne. Czesi zajęli Zaolzie powracając do granicy sprzed 1938 roku. Wysunęli również roszczenia wobec ziemi kłodzkiej, wysyłając w rejon Międzylesia swój pociąg pancerny. Aby uniknąć otwartego konfliktu interweniowała Moskwa. Ostatecznie Zaolzie pozostało w rękach czeskich, a ziemia kłodzka w polskich.

Na przełomie lipca i sierpnia 1945 roku odbyła się trzecia konferencja Wielkiej Trójki, tym razem w podberlińskim Poczdamie. Stany Zjednoczone reprezentował nowy prezydent Harry Truman. W czasie konferencji zmienił się również premier Wielkiej Brytanii – Winstona Churchilla zastąpił Clement Attlee. Znowu powróciła kwestia nowych ziem dla Polski. Tymczasem nowe polskie władze, mające poparcie Moskwy, od dłuższego czasu realizowały politykę faktów dokonanych, obsadzając miasta polskimi urzędnikami i sprowadzając polskich osadników. Alianci zaakceptowali nową polską administrację na Dolnym Śląsku, ale ostateczne uznanie nowej granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej uzależnili od decyzji przyszłej konferencji pokojowej, niejako umywając ręce od odpowiedzialności. Alianci zgodzili się także na wysiedlenie pozostałej ludności niemieckiej. Wkrótce jednak Wielka Trójka rozpadła się, a w wyniku napięć pomiędzy aliantami do konferencji pokojowej nigdy nie doszło. Sprawa Dolnego Śląska i tzw. Ziem Odzyskanych zawisła w próżni. Fakty jednak były takie, że ziemie te stawały się z każdym dniem coraz bardziej polskie.

W pierwszych miesiącach po zakończeniu wojny na Dolnym Śląsku szerzył się rabunek i szaber poniemieckiego mienia. Miał on bardzo zróżnicowany charakter. Od indywidualnych rabunków dokonywanych przez sowieckich żołnierzy, poprzez grupy wałęsających się maruderów, skończywszy na zorganizowanych akcjach tzw. trofiejnych brygad. Te ostatnie były szczególnie dotkliwe dla dolnośląskiego przemysłu i infrastruktury. Sowieci demontowali i wywozili do Związku Radzieckiego całe zakłady produkcyjne i linie montażowe. Ucierpiały również linie kolejowe, demontowano trakcje elektryczne. Również ze strony Polaków dochodziło do rabunku poniemieckiego mienia. Do historii Dolnego Śląska przeszły masowe wywózki cegieł ze zniszczonego Wrocławia. Pozyskane materiały budowlane były przewożone do centralnej Polski i wykorzystywane m.in. do odbudowy Warszawy.

16 sierpnia 1945 roku podpisano umowę pomiędzy Polską a Związkiem Radzieckim, na mocy której Sowieci zrzekli się praw do poniemieckiego mienia pozostawionego na Ziemiach Odzyskanych. Natomiast strona polska zobowiązała się do dostarczania węgla do Związku Radzieckiego na bardzo niekorzystnych warunkach. Polska miła również otrzymać 15% reparacji wojennych przyznanych ZSRR.

W listopadzie 1945 roku powołano do życia Ministerstwo Ziem Odzyskanych, na którego czele stanął Władysław Gomułka. Ministerstwo miało za zadanie koordynowanie działań na nowych polskich ziemiach. Jednocześnie na Dolny Śląsk przybywały kolejne transporty Polaków. W dużej części była to ludność polska wypędzona z Kresów Wschodnich. We Wrocławiu osiedliła się spora grupa inteligencji polskiej z Lwowa. Polacy przybywali również masowo z centralnej Polski. Władze zachęcały ich możliwością otrzymania gospodarstw i ziemi. Ponadto na Ziemie Odzyskane przybywały grupy repatriantów z ZSRR, a także reemigrantów m.in. z Francji, Belgii i Jugosławii. Na południu Dolnego Śląska osiedliła się również duża grupa ludności żydowskiej ocalałej z pogromów. Dolny Śląsk stał się prawdziwym tyglem ludności przybyłych z różnych regionów, o różnej kulturze i tradycji, które już wkrótce miały stworzyć nową społeczność Dolnego Śląska.

Wciąż na Dolnym Śląsku mieszkała duża grupa Niemców, ponad 1 mln osób. Ludność polska, która przybywała na Dolny Śląsk, musiała przez pewien czas koegzystować z zastanymi niemieckimi mieszkańcami regionu. Często wspólnie dzieląc z Niemcami kamienice, domy i mieszkania, a także zakłady pracy. Siłą rzeczy doprowadzało to do zawierania bliższych relacji. Polskie władze z rozmysłem zatrzymywały na początku niemieckich fachowców, którzy przyuczali do zawodu i obsługi skomplikowanych maszyn nowych polskich pracowników.

W styczniu 1946 roku powołano Komisję Ustalania Nazw Miejscowości, której zadaniem było ustalanie nowych polskich nazw na Ziemiach Odzyskanych. Tam, gdzie było to możliwe, komisja przywracała stare słowiańskie nazwy, w innych przypadkach musiały być one wymyślane od nowa. Komisja poprawiała również błędnie nadane nowe nazwy tuż po zakończeniu wojny.

W lutym 1946 roku ruszyła zorganizowana akcja wysiedlania pozostałej ludności niemieckiej. Tym razem wysiedlenia odbywały się już w lepszych warunkach niż wcześniejsze tzw. dzikie wypędzenia. Zasadnicza akcja wysiedlania Niemców trwała aż do końca następnego roku. Najdłużej ludność niemiecka utrzymywała się w Wałbrzychu i okolicach, ze względu na przemysł górniczy i duże zapotrzebowanie na fachowców.

30 czerwca 1946 roku odbyło się w całym kraju referendum, w którym jedno z pytań dotyczyło Ziem Odzyskanych – „Czy chcesz utrwalenia zachodnich granic Państwa Polskiego na Bałtyku, Odrze i Nysie Łużyckiej?”. Według oficjalnych wyników na to pytanie ponad 90% Polaków odpowiedziało twierdząco.

W czerwcu 1946 roku obszar Śląska został podzielony na województwa wrocławskie i śląskie.

W lipcu 1946 roku doszło do tzw. pogromu kieleckiego. Wówczas na Dolnym Śląsku mieszkało ok. 100 tys. Żydów. Skutkiem wydarzeń w Kielcach była panika i masowa emigracja ludności żydowskiej. W ciągu dekady większość Żydów opuściła Dolny Śląsk. Do emigracji przyczyniło się również powstanie państwa Izrael.

10 marca 1947 roku zawarto układ o przyjaźni i wzajemnej pomocy pomiędzy Polską a Czechosłowacją. Układ normalizował dotychczasowe napięte stosunki między oboma krajami.

W maju 1947 roku na Dolnym Śląsku pojawiły się pierwsze transporty ludności ukraińskiej i łemkowskiej wysiedlonej z południowo-wschodnich terenów Polski, w ramach akcji „Wisła”.

1 stycznia 1948 roku, zgodnie z wcześniej podpisaną umową polsko-radziecką, rozpoczęło swoją działalność Państwowe Przedsiębiorstwo „Kowarskie Kopalnie”, którego celem było wydobycie rudy uranu w Sudetach. Wydobywany uran sprzedawany był do Związku Radzieckiego. Początkowo, oprócz górników, do prac wykorzystywani byli również żołnierze Batalionów Pracy. Z czasem przedsiębiorstwo zmieniło nazwę na Zakłady Przemysłowe R-1. ZPR-1 swoje kopalnie uranu posiadały m.in. w Kowarach, Radoniowie, Kletnie i Miedziance.

21 lipca 1948 roku we Wrocławiu otwarto Wystawę Ziem Odzyskanych. Wystawa została zorganizowana na terenach wystawienniczych Hali Stulecia, którą władze komunistyczne przemianowały na Halę Ludową. Wystawa prezentowała dotychczasowy dorobek Ziem Odzyskanych. Była największą tego typu imprezą we Wrocławiu od zakończenia wojny.

W 1948 roku I sekretarzem nowo powstałej Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR) został wybrany Bolesław Bierut.

W kwietniu 1949 roku na Dolnym Śląsku pojawili się uchodźcy z Grecji (Grecy i Macedończycy), którym Polska udzieliła schronienia po upadku powstania komunistycznego w Grecji.

W 1950 roku w wyniku reformy administracyjnej obszar Śląska znalazł się w obszarze czterech województw: wrocławskiego, opolskiego, katowickiego i zielonogórskiego.

6 lipca 1950 roku w Zgorzelcu zawarto tzw. układ zgorzelecki pomiędzy Polską a Niemiecką Republiką Demokratyczną. NRD uznało przebieg nowej granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej.

W marcu 1956 roku umiera Bolesław Bierut, a nowym I sekretarzem KC PZPR zostaje Edward Ochab.

W październiku 1956 roku, na fali wydarzeń poznańskich, we Wrocławiu odbyły się wiece poparcia dla odsuniętego od władzy Władysława Gomułki. Żądano również demokratycznych reform, wycofania wojsk radzieckich, ograniczenia cenzury itp. Wystąpienia odbyły się również w innych dolnośląskich miastach, a niektóre z nich przerodziły się w zamieszki.

W październiku 1956 roku następnym nowym I sekretarzem KC PZPR został wybrany Władysław Gomułka.

W 1957 roku dr Jan Wyżykowski odkrył w okolicach Lubina ogromne złoża miedzi. Przystąpiono do budowy pierwszej kopalni i powołano do życia Kombinat Górniczo-Hutniczy Miedzi (KGHM). Odkrycie złóż miedzi, budowa kopalń i hut przyczyniła się do znacznego ożywienia gospodarczego tej części Dolnego Śląska.

10 czerwca 1958 roku zawarto umowę pomiędzy Polską a Czechosłowacją normalizującą kwestię przebiegu granicy. W ramach umowy dokonano drobnych korekt granicy w Karkonoszach i Górach Izerskich.

W 1959 roku utworzono Karkonoski Park Narodowy, pierwszy park narodowy na terenie Dolnego Śląska.

W czerwcu 1961 roku w Karkonoszach, na mocy polsko-czechosłowackiej konwencji, została otwarta tzw. Droga Przyjaźni Polsko-Czechosłowackiej. Droga ta w postaci pieszego szlaku turystycznego przebiegała głównym grzbietem Karkonoszy, raz po polskiej, a raz po czeskiej stronie. Udostępniona została dla polskich i czechosłowackich turystów.

W lipcu 1963 roku we Wrocławiu wybuchła epidemia ospy. W mieście ogłoszono stan pogotowia. Zakażonych zostało 99 osób, z czego 7 zmarło.

W 1965 roku ukończono budowę kombinatu górniczo-energetycznego przy kopalni odkrywkowej węgla brunatnego w Turowie.

W październiku 1966 roku w Masywie Śnieżnika, w trakcie eksploatacji złoża marmuru, przypadkowo odkryto największą jaskinię w Sudetach. Ze względu na znalezione w niej kości niedźwiedzia nazwano ją Jaskinią Niedźwiedzia.

W marcu 1968 roku, w ramach tzw. wydarzeń marcowych, na Dolnym Śląsku doszło do licznych studenckich protestów i manifestacji.

20 marca 1968 roku doszło do największej w historii katastrofy w polskich górach. W wyniku zejścia lawiny w Białym Jarze w Karkonoszach zginęło 19 osób (13 Rosjan, 4 obywateli NRD i 2 Polaków). Była to największa pod względem liczby ofiar tragedia w polskich górach.

W sierpniu 1968 roku w ramach interwencji wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji, tzw. operacja „Dunaj”, z terytorium Śląska wkroczyły do Czech oddziały Wojska Polskiego i Armii Radzieckiej (PGWAR). Interwencja w Czechosłowacji na wiele lat popsuła stosunki pomiędzy Polakami i Czechami zamieszkującymi region nadgraniczny.

7 grudnia 1970 roku w Warszawie zawarto układ pomiędzy Polską a Republiką Federalną Niemiec, normalizujący stosunki pomiędzy oboma krajami. RFN uznało przebieg zachodniej granicy Polski na Odrze i Nysie Łużyckiej, tym samym uznając podział ziem dokonany po II wojnie światowej. Umowa została podpisana podczas historycznej wizyty w Polsce kanclerza RFN Willyego Brandta. W samych Niemczech podpisanie porozumienia wywołało burzliwą dyskusję i protesty, szczególnie ze strony tzw. środowisk ziomkowskich skupiających wysiedloną ludność niemiecką. Gwarancja nienaruszalności granic była szansą na rozwój Ziem Odzyskanych, na których do tej pory polski rząd, ze względu na brak pewności co do ich przyszłości, prowadził politykę ukierunkowaną przede wszystkim na gospodarczą eksploatację.

W grudniu 1970 roku przez Polskę przetoczyła się fala protestów związanych z planowanym wprowadzeniem podwyżek cen na artykuły żywnościowe. Na wybrzeżu strzelano do protestujących robotników. Fala protestów i zamieszek objęła także Dolny Śląsk, gdzie aresztowano 638 osób. Na skutek tzw. wydarzeń grudniowych nowym I sekretarzem KC PZPR został Edward Gierek, rozpoczęła się tzw. dekada gierkowska.

W listopadzie 1974 roku ukończono budowę nowego obserwatorium meteorologicznego na Śnieżce – słynnych dysków. Początkowo odważny projekt obserwatorium wzbudzał kontrowersje, podkreślano jego całkowite oderwanie od dotychczasowej sudeckiej architektury, zbyt futurystyczne kształty itd. Szybko jednak dyski obserwatorium wpisały się w panoramę Karkonoszy, stając się jej nieodłącznym elementem.

W 1975 roku wprowadzono nowy podział administracyjny kraju, w skutek którego zlikwidowano powiaty i wprowadzono o wiele mniejsze województwa. Na obszarze Śląska zostały utworzone województwa: zielonogórskie, jeleniogórskie, legnickie, wrocławskie, wałbrzyskie, opolskie i katowickie. Ponadto fragmenty Śląska znalazły się również w województwach: leszczyńskim, kaliskim, częstochowskim i bielsko-bialskim.

Dekada gierkowska, oprócz względnej stabilizacji i poprawy życia mieszkańców Dolnego Śląska, przyniosła również zmiany w krajobrazie regionu. W największych miastach Dolnego Śląska rozpoczęła się budowa i rozbudowa blokowisk z wykorzystaniem tzw. wielkiej płyty. Kozanów we Wrocławiu, Zabobrze w Jeleniej Górze, Podzamcze w Wałbrzychu czy Osiedle Mikołaja Kopernika w Legnicy, to tylko niektóre z przykładów wielkich blokowisk, które na stałe wpisały się w krajobraz największych dolnośląskich miast.

Zimą 1977/1978 roku przez cały kraj przetoczyła się fala mrozów i obfitych opadów śniegu, które przeszły do historii pod nazwą „zimy stulecia”. W regionie sparaliżowany został transport, pojawiły się problemy z dostawą prądu, a wiele zakładów pracy przestało funkcjonować. Do walki z zimą zaangażowano wojsko. Zima stulecia pogorszyła i tak już nie najlepsze nastroje w społeczeństwie.

16 października 1978 roku Wanda Rutkiewicz jako pierwszy Polak zdobyła Mount Everest. Rutkiewicz mieszkała i studiowała we Wrocławiu, swojej pierwsze kroki w spinaczce stawiała w Górach Sokolich w Rudawach Janowickich.

Latem 1980 rok przez Dolny Śląsk przetoczyła się kolejna fala strajków. Na skutek wydarzeń w Stoczni Gdańskiej im. Lenina do strajków licznie przystąpiły również dolnośląskie zakłady. Na czele protestów stawały Międzyzakładowe Komitety Strajkowe. Domagano się spełnienia sformułowanych w Gdańsku 21 postulatów, w tym utworzenia wolnych związków zawodowych. Władze komunistyczne zgodziły się na pewne ustępstwa. 31 sierpnia 1980 roku w Gdańsku zostały podpisane tzw. porozumienia sierpniowe przez stronę rządową i Lecha Wałęsę, a już we wrześniu powołano do życia NSZZ „Solidarność”. Na skutek wydarzeń sierpniowych we wrześniu nowym I sekretarzem KC PZPR został Stanisław Kania.

13 grudnia 1981 roku na terenie Polski wprowadzono stan wojenny. Władzę w kraju przejęła Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego (WRON), na której czele stanął generał Wojciech Jaruzelski. Na ulicę wyprowadzono wojsko, zdelegalizowano działalność niezależnych organizacji, wprowadzono godzinę milicyjną itd. W pierwszych dniach na Dolnym Śląsku internowano ok. 700 osób. Próby wzniecenia strajków w zakładach pracy były pacyfikowane przez oddziały wojska i ZOMO.

W czerwcu 1982 roku we Wrocławiu została założona przez Kornela Morawieckiego Solidarność Walcząca.

31 sierpnia 1982 roku, w rocznicę porozumień sierpniowych, doszło do tzw. zbrodni lubińskiej. W Lubinie, w czasie tłumienia demonstracji, oddziały milicji i ZOMO śmiertelnie postrzeliły trzy osoby. W tym samym czasie we Wrocławiu demonstrowało ok. 50 tys. osób, w wyniku starć zginęła jedna osoba.

W październiku 1982 roku nowym I sekretarzem KC PZPR został wybrany generał Wojciech Jaruzelski. 31 grudnia stan wojenny został zawieszony, a jego ostateczna likwidacja nastąpiła w lipcu 1983 roku.

W czerwcu 1983 roku podczas drugiej pielgrzymki do Polski papież Jan Paweł II odwiedził m.in. Wrocław, Górę Świętej Anny i Katowice.

W 1986 roku ukończono budowę sztucznego zbiornika w Mietkowie zwanego Jeziorem Mietkowskim.

W drugiej połowie lat 80. XX wieku we Wrocławiu narodziła się tzw. Pomarańczowa Alternatywa – antykomunistyczny ruch happeningowy, którego celem było ośmieszenie peerelowskiej rzeczywistości. Symbolem ruchu stała się postać krasnala i krasnoludkowa czapka, którą członkowie ruchu często zakładali w czasie swoich happeningów. Z ruchem Pomarańczowej Alternatywy najbardziej kojarzona jest osoba Waldemara Fydrycha, zwanego „Majorem”, który pełnił funkcję jej lidera.

W maju 1988 roku w Środzie Śląskiej, w trakcie prac rozbiórkowych kamienicy, przypadkowo odkryto tzw. skarb średzki. Znalezisko składało się z tysięcy średniowiecznych srebrnych i złotych monet, złotej biżuterii, w tym kobiecej korony.

W lecie 1988 roku wybuchła kolejna fala strajków. Skala wystąpień zmusiła władze PRL do podjęcia pertraktacji z antykomunistyczną opozycją, które ostatecznie doprowadziły do obrad Okrągłego Stołu. 4 czerwca 1989 roku przeprowadzono częściowo wolne wybory do sejmu – tzw. sejmu kontraktowego. Wybory okazały się druzgocące dla władz komunistycznych. W województwach śląskich wygrali kandydaci Komitetu Obywatelskiego „Solidarność”. Po wyborach powołany został pierwszy niekomunistyczny rząd na czele z premierem Tadeuszem Mazowieckim. Przywrócono również urząd prezydenta, na którego Zgromadzenie Narodowe wybrało generała Wojciecha Jaruzelskiego. Wydarzenia te zapoczątkowały przemiany polityczno-gospodarcze w Polsce. Polska Rzeczpospolita Ludowa przestała istnieć, narodziła się III Rzeczpospolita Polska.

Dolny Śląsk w wolnej Polsce (od 1989 roku)

12 listopada 1989 roku w Krzyżowej została odprawiona wspólna polsko-niemiecka msza, w której wziął udział kanclerz RFN Helmut Kohl i premier Tadeusz Mazowiecki. Msza została odprawiona w przedwojennym majątku rodziny von Moltke, gdzie kilkadziesiąt lat wcześniej Gestapo rozbiło grupę antyhitlerowskiej opozycji zwanej Kręgiem z Krzyżowej. W trakcie mszy doszło do symbolicznego pojednania – Helmut Kohl i Tadeusz Mazowiecki objęli się. Msza przeszła do historii Dolnego Śląska i Polski jako tzw. msza pojednania.

W tym samym czasie runął Mur Berliński. W obliczu nadchodzącego zjednoczenia Niemiec ponownie otwarta została kwestia granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej. Pomimo symbolicznych gestów ze strony Niemiec, a także układów podpisanych wcześniej z RFN i NRD, nie była ona do końca jasna. Nowe polskie władze obawiały się możliwej rewizji granic do tego stopnia, iż opóźniano nawet wycofanie znienawidzonej Armii Radzieckiej, która bądź co bądź, od kilkudziesięciu lat była jej gwarantem. Obawy te jednak okazały się bezzasadne i ostatecznie 14 listopada 1990 roku (już po zjednoczeniu Niemiec) podpisano traktat pomiędzy Polską a Niemcami, ostatecznie uznający przebieg zachodniej granicy Polski na Odrze i Nysie Łużyckiej.

19 czerwca 1990 roku Rada Miejska Wrocławia przywróciła historyczny herb miasta. Nowy pięciopolowy herb nawiązywał do herbu wykorzystywanego przez miasto w latach 1530–1938.

W 1990 rok w pierwszych wyborach bezpośrednich prezydentem RP został wybrany Lech Wałęsa.

W 1991 roku utworzono Euroregion Neisse-Nisa-Nysa, obejmujący przygraniczne tereny na styku granic Polski, Czech i Niemiec. Utworzenie transgranicznego regionu rozpoczęło pierwszy etap współpracy pomiędzy regionami podzielonymi do tej pory granicą.

W 1993 roku utworzono Park Narodowy Gór Stołowych, drugi park narodowy na terenie Dolnego Śląska.

We wrześniu 1993 roku ostatni rosyjscy żołnierze opuścili teren Polski. Ostatnim dowódcą PGWAR był generał Wiktor Dubynin. Legnica, a także wiele innych dolnośląskich postsowieckich garnizonów, zostało opuszczonych przez wracających do swojego kraju Rosjan.

W listopadzie 1995 roku we Wrocławiu otwarto hipermarket HIT, pierwszy zagraniczny hipermarket na terenie Dolnego Śląska.

W 1996 roku utworzono Euroregion Glacensis, obejmujący przygraniczne tereny na styku Dolnego Śląska, ziemi kłodzkiej, Czech i Moraw.

W lipcu 1997 roku, w wyniku kilkudniowych intensywnych opadów deszczu, Polskę i Dolny Śląsk nawiedziła katastrofalna powódź. Pozalewanych zostało wiele miejscowości na Dolnym Śląsku i ziemi kłodzkiej. Jednym z pierwszych miast, które odczuło niszczycielską moc żywiołu było Kłodzko, gdzie wylała Nysa Kłodzka. Główna fala powodziowa na Odrze zalała m.in. Opole i Wrocław. Tylko dzięki heroicznej walce wrocławian nie został zalany zabytkowy wrocławski Ostrów Tumski i rynek. W skutek powodzi zginęło łącznie 55 osób, a straty w samym tylko dorzeczu Odry oszacowano na 5,6 mld zł. Powódź ta przeszła do historii pod nazwą powodzi tysiąclecia. Wydaje się, że oprócz ogromnych strat powódź z 1997 roku przyniosła również zmianę nastawienia mieszkańców Dolnego Śląska – po raz pierwszy od zakończenia wojny wrocławianie bronili przed powodzią SWOJEGO Wrocławia, Dolnoślązacy bronili SWOJEGO Dolnego Śląska.

Lata 90. XX wieku upłynęły na Dolnym Śląsku pod znakiem trudnych przemian gospodarczych. Przejście od gospodarki sterowanej centralnie do gospodarki rynkowej spowodowało likwidację PGRów i prywatyzację wielu zakładów pracy. Dużym problemem stało się wysokie bezrobocie. Zmiany gospodarcze były szczególnie odczuwalne w Zagłębiu Wałbrzysko-Noworudzkim, gdzie likwidacja kopalń węgla kamiennego doprowadziła do ogromnego wzrostu bezrobocia. W Wałbrzychu likwidacja przemysłu górniczego skutkowała społeczną i gospodarczą zapaścią miasta. Spora część bezrobotnych górników zaczęła wydobywać węgiel na dziko w tzw. biedaszybach. Wydobycie węgla kamiennego wygaszane było już od połowy lat 90. W 1998 roku wstrzymano wydobycie w ostatniej kopalni w Wałbrzychu. W lutym 2000 roku ostatni wózek węgla wyjechał z kopalni w Nowej Rudzie, tym samym kończąc kilkusetletnią historię wydobycia węgla kamiennego na Dolnym Śląsku. Jednocześnie Dolnoślązacy zaczęli korzystać z bliskości granicy z Czechami i Niemcami. Kwitł przygraniczny handel i wymiana usług.

1 stycznia 1999 roku w ramach reformy wprowadzono nowy podział administracyjny kraju, przywrócono powiaty i zmniejszono liczbę województw. Zasadniczy obszar Śląska znalazł się w trzech województwach: dolnośląskim, opolskim i śląskim. Ponadto północna część Dolnego Śląska wraz z Zieloną Górą została włączona do województwa lubuskiego.

25 lutego 2000 roku sejmik nowo utworzonego województwa dolnośląskiego przyjął projekt nowego herbu województwa. Swoją formą nowy herb nawiązywał do historycznego herbu wykorzystywanego przez Piastów Śląskich – czarny piastowski orzeł, z białą przepaską na piersi, na złotym tle.

W 2001 roku na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO zostały wpisane kościoły pokoju w Świdnicy i Jaworze.

W 2004 roku Polska przystąpiła do Unii Europejskiej. Wejście do Unii otworzyło nowe szanse dla rozwoju Dolnego Śląska, zarówno w kontekście pozyskiwania europejskich funduszy, jak i możliwości rozszerzenia współpracy transgranicznej z Czechami i Niemcami. Jeszcze przed przystąpieniem do Unii region korzystał ze środków przedakcesyjnych.

24 stycznia 2004 roku na Hali Izerskiej w Górach Izerskich zanotowano rekordowo niską temperaturę powietrza wynoszącą –37,1 °C.

W 2006 roku na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO została wpisana Hala Stulecia we Wrocławiu, której wcześniej przywrócono jej historyczną nazwę.

W 2007 roku Polska dołączyła do strefy Schengen – granice zostały otwarte. Zniesienie kontroli na granicach z Czechami i Niemcami wpłynęło niezwykle korzystnie na rozwój turystyki. Zwłaszcza na obszarze Sudetów, które do tej pory były podzielone granicą. Region mógł zacząć w pełni korzystać ze wszystkich atutów swojego przygranicznego położenia.

W październiku 2009 roku władze województwa, po przyjęciu poprawek zgłoszonych przez komisję heraldyczną, ustanowiły nowy poprawiony herb województwa dolnośląskiego. Herb ten wykorzystywany jest do dziś.

W 2012 roku Wrocław był jednym z miast, w którym rozgrywano mecze w ramach Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej 2012 (Euro 2012). W tym celu we Wrocławiu wybudowano nowoczesny stadion piłkarski „Stadion Wrocław” mogący pomieścić ok. 45 tys. osób. W samym regionie, podobnie jak w całej Polsce, w ramach przygotowań do mistrzostw realizowano szereg inwestycji – remontowano drogi, ulice, mosty, obiekty użyteczności publicznej, otwarto nowoczesną Autostradową Obwodnicę Wrocławia. Realizacja inwestycji na Euro 2012 wpłynęła niezwykle korzystnie na rozwój Wrocławia i całego regionu. Wiele do tej pory zaniedbanych miejsc wypiękniało.

W 2015 roku świat obiegła wiadomość o odnalezieniu w Polsce zaginionego niemieckiego pociągu ze złotem. Pociąg z drogocennym ładunkiem, który przeszedł do historii jako tzw. złoty pociąg, miał być pod koniec wojny ukryty przez Niemców na terenie Wałbrzycha. Ta niezwykła wiadomość ściągnęła do miasta media niemalże z całego świata. Po raz pierwszy o Wałbrzychu mówiło się inaczej niż w kontekście dużego bezrobocia i biedaszybów. Zainteresowanie mediów ściągnęło w region prawdziwą falę turystów zaintrygowanych wojennymi tajemnicami regionu. Rok później ruszyły prace mające na celu odkopanie złotego pociągu – pociągu jednak nie było… Choć złoty pociąg okazał się tylko legendą, to zainteresowanie jakie wzbudził sprawiło, że Dolny Śląsk zaczął być postrzegany jako region warty odwiedzenia, z niezwykłą historią, cennymi zabytkami i pięknymi krajobrazami.

W 2016 roku Wrocław stał się Europejską Stolicą Kultury. W ramach obchodów ESK 2016 we Wrocławiu zrealizowano cykl imprez, happeningów i wydarzeń kulturalnych.