Historia Dolnego Śląska (Śląska) cz. 2

Historia Dolnego Śląska część 2. Dolny Śląsk w Koronie Królestwa Czech i wojny husyckie. Dolny Śląsk w dobie reformacji, we władaniu Habsburgów i w czasie zmagań wojny trzydziestoletniej.

Historia Dolnego Śląska (Śląska) to cykl pięciu artykułów opisujących dzieje i losy Dolnego Śląska. Więcej informacji na temat artykułów, a także bibliografia, znajduje się pod tym linkiem.

PODROZDZIAŁY:

• Dolny Śląsk w Koronie Królestwa Czech (1392–1526 rok)
• Dolny Śląsk we władaniu Habsburgów (1526–1742 rok)

Dolny Śląsk w Koronie Królestwa Czech (1392–1526 rok)

Po śmierci księżnej Agnieszki ostatnie niezależne księstwo śląskie przeszło całkowicie pod panowanie czeskie. Wciąż jednak w wielu księstwach śląskich rządzili książęta piastowscy, choć już w sposób zależny od króla czeskiego. Śląsk stał się częścią ziem Królestwa Czech, a przez to również stał się częścią Świętego Cesarstwa Rzymskiego tzw. I Rzeszy. Z powodu bliskości terytorialnej odczuwał on skutki wszystkich ważniejszych wydarzeń jakie miały miejsce w Czechach.

W 1398 roku umiera książę brzeski Ludwik I (syn księcia Bolesława III Rozrzutnego). Książę dzięki swojej sprytnej polityce umocnił księstwo i poszerzył jego terytorium. Od króla czeskiego Wacława IV uzyskał zgodę na traktowanie księstwa brzeskiego i legnickiego jako jednej całości, mimo braku połączenia terytorialnego.

W trakcie wielkiej wojny polsko-krzyżackiej, toczącej się w latach 1409–1411, postawa książąt śląskich była zróżnicowana. Część książąt zachowała neutralność, a część poparła stronę krzyżacką. W trakcie bitwy pod Grunwaldem po stronie krzyżackiej wziął udział książę oleśnicki Konrad VII Biały i prawdopodobnie również książę ziębicki Jan. W walkach po stronie krzyżackiej wzięła udział także spora grupa rycerstwa śląskiego. Postawa książąt była jednak niejednoznaczna, np. książę oleśnicki Konrad po bitwie dostał się do niewoli polskiej, a w trakcie kolejnej wojny opowiedział się już po stronie Królestwa Polskiego. W dużej mierze postawa książąt zależała od ich partykularnych interesów i korzyści jakie mogli dla siebie osiągnąć.

6 lipca 1415 roku w Konstancji został spalony na stosie Jan Hus – czeski duchowny, rektor Uniwersytetu Praskiego i reformator Kościoła. Jan Hus za życia powszechnie krytykował postępowanie Kościoła, bogactwo duchowieństwa i wyzysk wiernych. Głosił konieczność powrotu do korzeni chrześcijaństwa, był zwolennikiem udzielania komunii pod dwiema postaciami (chleba i wina). Jan Hus przeszedł również do historii jako obrońca języka czeskiego. Jednocześnie w Królestwie Czech narastały coraz mocniej nastroje antyniemieckie, spowodowane postępującym uciskiem najniższych warstw społecznych, w których wciąż przeważała ludność czeska. Również czeskie mieszczaństwo i rycerstwo coraz częściej było marginalizowane przez postępujące zniemczenie kraju. Jan Hus wyjechał na sobór w Konstancji, gdzie miał bronić swoich poglądów. Pomimo udzielenia mu gwarancji bezpieczeństwa i żelaznego listu przez cesarza Zygmunta Luksemburskiego, Jan Hus został w trakcie soboru pojmany i spalony na stosie jako heretyk. Spowodowało to głębokie oburzenie w czeskim społeczeństwie, które wkrótce przerodziło się w ruch husycki. Wydarzenia w Czechach odbiły się również mocno na losach i historii Dolnego Śląska.

18 sierpnia 1418 roku miała miejsce defenestracja wrocławska. Wzburzony tłum wrocławskich rzemieślników wkroczył do wrocławskiego ratusza i wyrzucił z wieży skompromitowanych rajców. Część z rajców została ścięta na wrocławskim rynku. Od dłuższego czasu władzę we Wrocławiu sprawowała coraz silniejsza rada miejska, która systematycznie poszerzała swoje kompetencje. Defenestracja wrocławska była skutkiem niezadowolenia mieszczan ze sposobu sprawowania władzy w mieście. Po defenestracji wybrali oni nową radę, która rządziła miastem w przez półtora roku.

30 lipca 1419 roku miała miejsce I defenestracja praska. Zwolennicy zamordowanego Jana Husa wzniecili bunt w Pradze, w trakcie którego wyrzucili przez okno Ratusza Nowomiejskiego siedmiu katolickich rajców. Czesi odmówili prawa do tronu czeskiego cesarzowi Zygmuntowi Luksemburskiemu, którego obwiniali za śmierć Jana Husa. Wybucha powstanie husyckie. Wkrótce konflikt między husytami i katolikami rozlał się na cały kraj. Cesarz ogłosił krucjatę przeciwko husytom, która została poparta przez papieża. Początkowo Dolny Śląsk znalazł się poza zasięgiem działań husytów.

W 1420 roku cesarz Zygmunt Luksemburski wkroczył do Wrocławia i ukarał śmiercią 30 buntowników związanych z obaleniem rajców miejskich. Ich odcięte głowy zostały wrzucone do wrzątku, posmarowane smołą i zatknięte na miejskich murach.

W 1421 roku odbył się zjazd książąt śląskich w Grodkowie, którego tematem była obrona Śląska przed husytami. W 1424 roku cesarz Zygmunt Luksemburski zakazuje mieszczanom księstwa wrocławskiego, jaworskiego i świdnickiego zaopatrywania husytów.

W 1425 roku husyci najechali na ziemię kłodzką. Kolejna wyprawa husycka miała miejsce w 1428 roku, kiedy to wojska husyckie pod wodzą Prokopa Wielkiego dotarły aż pod Wrocław, po drodze rozgramiając pod Nysą wojska biskupa wrocławskiego Konrada. Po raz kolejny husyci zaatakowali w 1430 roku, tym razem rozlewając się już po całym Śląsku. Husyci zajęli szereg zamków i mniejszych miast obsadzając je swoimi załogami. W Niemczy rezydował najbardziej znany śląski husyta Piotr Polak. Działaniom husyckim skutecznie opierały się tylko większe miasta (Wrocław, Legnica, Świdnica i Nysa). Niektóre z mniejszych miast same otwierały swoje bramy przed husytami. Część z przestraszonych książąt śląskich postanowiła zawrzeć ugody z husytami, a niektórzy z nich, tak jak książę głogówecki Bolko V, wprost opowiedzieć się po ich stronie. Po przeciwnej stronie znaleźli się m.in. książę oleśnicki Konrad VII Biały, książę raciborski Mikołaj V, a także mieszczanie Wrocławia i Świdnicy. Region pogrążył się w chaosie. Wojujące ze sobą strony dopuszczały się coraz okrutniejszych czynów na swoich przeciwnikach. Za cel husyci obrali sobie również katolickie klasztory m.in. w Lubiążu, Trzebnicy, Henrykowie i Krzeszowie, łupiąc je niemiłosiernie.

W 1433 roku część wojsk husyckich opuściła Dolny Śląsk, udając się na antykrzyżacką wyprawę wspólnie z wojskami polskimi. Okazję tę wykorzystali książęta śląscy, aby odzyskać część utraconych wpływów.

Sytuacja husytów zaczęła się pogarszać również w samych Czechach. W 1434 roku doszło do bitwy pod Lipanami, gdzie starły się ze sobą dwa odłamy husytów. Taboryci i sierotki, reprezentujący radykalne odłamy husytów, zostali rozgromieni przez siły utrakwistów (umiarkowany odłam) i katolików. Spowodowało to odpływ sił husyckich z Dolnego Śląska i zakończenie zmagań wojennych. Wciąż jednak na terenie swojego księstwa rządził książę-husyta Bolko V. W 1436 roku cesarz Zygmunt Luksemburski, już jako uznany król czeski, objął z powrotem rządy w kraju. Przetoczenie się rewolty husyckiej przez obszar Śląska spowodowało jego znaczne spustoszenie. Sam ruch husycki stał się preludium do tego, co miało wydarzyć się już w następnym stuleciu.

W 1437 roku umiera cesarz i zarazem król czeski Zygmunt Luksemburski. Był ostatnim męskim przedstawicielem Luksemburgów. Rozpoczyna się okres zmagań o tron czeski. Początkowo władzę po Zygmuncie Luksemburskim przejął jego zięć Albrecht Habsburg, ale część stanów czeskich na nowego króla wybrała wówczas 11-letniego Kazimierza IV Jagiellończyka, brata króla polskiego Władysława III Jagiellończyka (Warneńczyka). Z tego tytułu w 1438 roku wyruszyła wyprawa polska na Górny Śląsk, ale przebiegła ona bez większych sukcesów, wkrótce więc zawarto porozumienie i unieważniono elekcję Kazimierza Jagiellończyka.

W 1439 roku niespodziewanie umiera król Albrecht Habsburg (tytułował się m.in. królem Czech i Węgier). Władzę na Węgrzech przejął król polski Władysław III Jagiellończyk, a w Czechach prawo do tronu otrzymał urodzony już po śmierci Albrechta jego syn Władysław Pogrobowiec. Władysław III zgłosił swoje pretensje również w kwestii Śląska, co doprowadziło do wybuchu walk pomiędzy stronami popierającymi jedną i drugą opcję.

W 1441 roku miała miejsce śnieżna zima, w trakcie której w Jeleniej Górze pokrywa śnieżna wyniosła 9 m. 6 czerwca 1443 roku we Wrocławiu kronikarze odnotowali trzęsienie ziemi.

W 1443 roku strona polska wysunęła koncepcję małżeństwa króla polskiego Władysława III Jagiellończyka z Anną, córką zmarłego Albrechta Habsburga. W ramach układu Śląsk miał zostać przekazany królowi polskiemu. Pomysł ten nie został jednak zrealizowany i był prawdopodobnie ostatnią próbą odzyskania Śląska.

Jednocześnie rośnie zagrożenie ze strony Imperium Osmańskiego. 10 listopada 1444 roku w trakcie bitwy pod Warną ginie król polski i węgierski Władysław III Jagiellończyk, a połączone siły polsko-węgierskie zostały pobite. Od miejsca swojej śmierci Władysław III otrzymuje przydomek Warneńczyk.

W 1451 roku władzę w Królestwie Czech, jako regent nieletniego Władysław Pogrobowca, przejmuje jeden z przywódców utrakwistów Jerzy z Podiebradów. W 1453 roku na króla Czech zostaje koronowany młodociany Władysław Pogrobowiec, miał wówczas 13 lat.

W 1453 roku we Wrocławiu kaznodzieja Jan Kapistran wygłosił serię płomiennych kazań, w których wzywał do pokuty i odnowy życia religijnego. Jego kazania miały wymowę antyhusycką i antyheretycką. Roznieciło to nastroje dewocyjne w stolicy Śląska. Na stos poszły przedmioty zbytku. Ponadto Jan Kapistran wzywały do krucjaty przeciwko Turkom. Jego kazania zbiegły się w czasie z pogromami ludności żydowskiej. Oprócz Wrocławia miały one miejsce również w Świdnicy, Jaworze, Strzegomiu, Lwówku Śląskim, Dzierżoniowie i Legnicy. Likwidacji uległy liczne gminy żydowskie, a Żydom zakazano osiedlania się m.in. we Wrocławiu i Świdnicy.

W 1454 roku Jerzy z Podiebradów kupił od Wilhelma Kruszyny ziemię kłodzką, a po śmierci księcia ziębickiego Ernesta Opawskiego przejął również księstwo ziębickie. Następnie przekazał ziemię kłodzką i księstwo ziębickie jako lenno swoim synom. W ten sposób synowie Jerzego z Podiebradów stali się jednymi z władców śląskich.

W 1456 roku we Wrocławiu odbył się pierwszy znany na Śląsku proces o czary. Dwie kobiety zostały skazane na śmierć przez utopienie w Odrze.

W 1457 roku umiera niespełna 18-letni król czeski Władysław Pogrobowiec. Czesi na nowego króla wybrali dotychczasowego regenta Jerzego z Podiebradów, ignorując przy tym innych pretendentów do tronu m.in. Kazimierza IV Jagiellończyka. Wybór husyty na króla Czech został przyjęty na Śląsku z mieszanymi odczuciami. Jako pierwszy z książąt złożył mu hołd książę-husyta Bolka V. Pozostali książęta zrobili to dopiero po pewnym czasie. Zdecydowaną postawę przyjął jednak Wrocław, który odmówił złożenia hołdu królowi-husycie.

W 1459 roku Jerzy z Podiebradów wkroczył zbrojnie na Śląsk podporządkowując sobie niechętnych książąt śląskich. Nieugiętą postawę wciąż reprezentował Wrocław. Co prawda atak wojsk królewskich na miasto został odparty, ale król czeski wymusił na wrocławianach zawarcie ugody. Miasto zobowiązało się na złożenia hołdu, lecz zgodnie z ugodą został on odłożony w czasie.

W 1459 roku król Jerzy z Podiebradów przekształcił ziemię kłodzką do rangi niezależnego hrabstwa kłodzkiego.

W 1466 roku papież Paweł II ekskomunikował Jerzego z Podiebradów. Powoli zaczęła słabnąć jego pozycja w samych Czechach, a do głosu zaczęła dochodzić opozycja katolicka. W 1467 roku zawiązała się na Śląsku koalicja antypodiebradzka. W jej skład weszli: książę żagański Baltazar I, książę opolski Mikołaj I, biskup wrocławski i oczywiście Wrocław. Wojska wrocławskie przeprowadziły atak i zajęły Ziębice oraz Ząbkowice Śląskie (pozostające w rękach synów Jerzego). Zwycięstwo okazało się krótkotrwałe, gdyż wkrótce wojska czeskie pokonały wrocławian i odbiły zdobyte miasta.

W 1469 roku czeska opozycja katolicka wybrała na nowego króla Czech Macieja Korwina (króla Węgier). Doprowadziło to do powstania dwukrólewia i wybuchu walk pomiędzy stronami popierającymi Macieja Korwina a stroną pozostającą wierną Jerzemu z Podiebradów. Maciej Korwin szybko zajął Morawy, Łużyce i większą część Śląska. Część książąt śląskich oraz Wrocław złożyła mu hołd. Dolny Śląsk i hrabstwo kłodzkie stały się areną walk pomiędzy konkurującymi ze sobą władcami. Jerzy z Podiebradów, szukając sprzymierzeńców po stronie polskiej, wyznaczył na swojego następcę Władysława II Jagiellończyka – syna króla polskiego Kazimierza IV Jagiellończyka.

Okres walk o tron czeski upłynął na Dolnym Śląsku pod znakiem chaosu. Słabość władzy królewskiej, podział na dwie zwaśnione strony, rywalizujący ze sobą władcy i ciągłe najazdy wojsk czeskich, to wszystko sprawiło, że w regionie zapanował straszliwy zamęt. Dodatkowo na zmagania między władcami nałożyły się lokalne konflikty pomiędzy książętami, którzy chcieli wykorzystać czas rozprężenia do realizacji swoich partykularnych interesów. W tym okresie historii Dolnego Śląska do głosu dochodzą owiani złą sławą tzw. rycerze rabusie – raubritterzy. Trudno jednak dziś stwierdzić ich autentyczność. Czy rzeczywiście mieliśmy do czynienia z rycerzami-bandytami, czy jednak była to tylko wroga propaganda mieszczan wrocławskich skierowana przeciwko rycerstwu popierającego Jerzego z Podiebradów.

W 1471 roku umiera król Jerzy z Podiebradów. Władysław II Jagiellończyk objął rządy jako nowy król czeski, ale nie udało mu się podporządkować Śląska. Z Dolnego Śląska jedynie książę oleśnicki Konrad X Biały złożył mu hołd. Pogłębiło to podziały dwóch zwaśnionych stron – pozostających u boku Macieja Korwina i popierających Władysława Jagiellończyka.

W 1474 roku na Śląsk wyruszyła polsko-czeska wyprawa mająca na celu podporządkowanie niesfornych terenów Jagiellonom. Z Polski wymaszerowała ok. 40-tysięczna armia, która przeszła przez Śląsk i połączyła się z czeskimi wojskami pod Oławą. Następnie połączone siły polsko-czeskie ruszyły na Wrocław. Pomimo kilkukrotnej przewagi liczebnej sprzymierzonym nie udało się pokonać dobrze ufortyfikowanej i przygotowanej do obrony przez Macieja Korwina stolicy Śląska. Podjęto więc rokowania. 15 listopada 1474 roku w Muchoborze Małym (wówczas podwrocławska wieś) odbyło się spotkanie trzech króli: Kazimierza IV Jagiellończyka, Władysława II Jagiellończyka i Macieja Korwina. W wyniku rokowań zawieszono broń i zdecydowano, że Śląsk, Morawy i Łużyce pozostaną przy Macieju Korwinie, natomiast Czechy i hrabstwo kłodzkie pozostaną przy Władysławie Jagiellończyku.

W 1475 roku we Wrocławiu zostały wydrukowane statuty synodalne biskupów wrocławskich, zawierające m.in. modlitwę „Ojcze nasz”, będące najstarszym drukowanym tekstem w języku polskim.

Okres rządów Macieja Korwina na Śląsku to czas rządów silnej ręki, co przyczyniło się do ustabilizowania sytuacji w regionie. Za rządów Macieja Korwina powstał stanowy sejm śląski, będący organem przedstawicielskim księstw śląskich. Maciej Korwin rozpoczął również proces nadawania ziem zaufanym osobom na prawach równych książętom, co zapoczątkowało powstanie tzw. wolnych państw stanowych. Powołał on również dwa odrębne urzędy starosty dla Dolnego i Górnego Śląska. Tym samym formalnie zarysował się podział krainy na dwie części, który znamy już z czasów współczesnych.

W 1478 roku pojawia się informacja o wydobyciu węgla kamiennego w okolicach Nowej Rudy.

W 1479 roku zawarto pokój w Ołomuńcu pomiędzy Maciejem Korwinem a Władysławem II Jagiellończykiem. Potwierdził on ustalenia zawarte w czasie rokowań w Muchoborze Małym. Obaj władcy uznawali wzajemnie swoje tytuły króla Czech.

W 1490 roku umiera król czeski i węgierski Maciej Korwin. Władzę po nim – również na Węgrzech – przejął król Władysław II Jagiellończyk. Nie od razu jednak stany śląskie uznały rządy nowego władcy. Umocnienie swojej pozycji na Śląsku zajęło Jagiellonowi kilka lat.

W 1498 roku niejaki Conrad vom Bergk przeprowadził analizę wód w Lądku, która wykazała obecność siarki, ałunu, soli i miedzi. Bracia Podbieradowicze, zachęceni wynikami badań, podjęli decyzję o budowie zakładu kąpielowego „Jerzy”.

W 1515 roku zawarto układ dynastyczny pomiędzy Jagiellonami a Habsburgami, który w przypadku wygaśnięcia jagiellońskiej linii czesko-węgierskiej otwierał drogę Habsburgom do rządów w Królestwie Czech.

W 1517 roku umiera król czeski i węgierski Władysław II Jagiellończyk. Rządy po nim w Czechach i na Węgrzech przejmuje jego syn Ludwik II Jagiellończyk.

W 1517 roku augustianin Marcin Luter przybił (ogłosił) swoje 95 tez do drzwi kościoła w Wittenberdze. Luter sprzeciwiał się przede wszystkim praktyce sprzedawania odpustów, co było sprzeczne z oficjalną doktryną Kościoła. Wydarzenie to stało się początkiem reformacji. Już w 1518 roku we Wrocławiu wydrukowano pierwsze kazania Lutra, a w 1520 roku po raz pierwszy wygłoszono je publicznie na terenie Śląska. We Wrocławiu pierwsze luterańskie kazanie wygłosił Johann Heß w 1523 roku w kościele św. Marii Magdaleny.

Nauki Lutra bardzo szybko dotarły i rozprzestrzeniły się na terenie Dolnego Śląska, na Górny Śląsk dotarły dopiero kilka lat później. Zaczęły pojawiać się także radykalne odłamy reformacji, anabaptyści w Bystrzycy Kłodzkiej, a na terenie księstwa legnickiego swoje nauki głosił Caspar Schwenckfeld, którego działalność doprowadziła do powstania odłamu tzw. schwenckfeldystów. Część stanów śląskich popierała ruch reformacji widząc w nim szansę na ograniczenie roli Kościoła katolickiego. Już wkrótce reformacja i jej skutki miały znacząco odcisnąć się na historii Dolnego Śląska.

29 sierpnia 1526 roku w bitwie pod Mohaczem ginie król czeski i węgierski Ludwik II Jagiellończyk. Jego ciało po bitwie odnalazł królewski szambelan Ulrich von Czettritz z zamku Nowy Dwór koło Wałbrzycha. Bezpotomna śmierć Jagiellończyka otworzyła drogę do objęcia władzy w Czechach i na Węgrzech przez Ferdynanda I Habsburga. To z pozoru błahe wydarzenie odwróciło losy Europy Środkowej. Beneficjentami śmierci młodego Jagiellona stali się przede wszystkim Habsburgowie, którzy na blisko kolejnych 400 lat mieli decydować o porządku w tej części Europy.

Dolny Śląsk we władaniu Habsburgów (1526–1742 rok)

W 1526 roku nowym królem Czech i Węgier został wybrany Ferdynand I Habsburg. Tymczasem zasadniczym zmianom ulegała struktura władzy na Dolnym Śląsku. W księstwach śląskich z Piastów przetrwała jedynie linia legnicko-brzeska. Z punktu widzenia relacji z monarchą ówczesne księstwa śląskie dzieliły się na dwa rodzaje. Księstwa dziedziczne znajdujące się we władaniu króla czeskiego, w których władzę sprawował wybrany przez króla starosta oraz księstwa lenne, które posiadały własnego władcę. Oprócz księstw dziedzicznych i lennych funkcjonowały także wolne państwa stanowe.

W 1526 roku doszło do rozruchów chłopskich we wsi Stolec koło Ząbkowic Śląskich. Do wystąpień doszło pod wpływem agitacji anabaptystów, rozruchy szybko jednak zostały stłumione.

W 1527 roku książę legnicko-brzeski Fryderyk II podjął nieudaną próbę założenia luterańskiego uniwersytetu w Legnicy.

Pierwsza połowa XVI wieku to wzrost zagrożenia ze strony Imperium Osmańskiego. W 1529 roku Turcy oblegają Wiedeń. Strach przed inwazją turecką dotknął również Dolny Śląsk. Obawiano się, że ziemie rządzone przez Habsburgów staną się celem Imperium Osmańskiego. Rozpoczęto więc gorączkowe przygotowania do obrony – również na Dolnym Śląsku. We Wrocławiu przystąpiono do wzmocnienia fortyfikacji. Rozebrano zabudowania romańskiego opactwa benedyktynów na Ołbinie, ponieważ znajdowało się poza murami miejskimi i obawiano się, że zabudowania opactwa mogą zostać wykorzystane przez atakujących w trakcie oblężenia miasta. Poniekąd decyzja ta była sprowokowana również przez radę miejską, która była już wtedy protestancka. Ponadto Ferdynand I Habsburg nakazał ściąganie podatków potrzebnych na obronę przed Turkami.

W latach 30. XVI wieku jedynym księstwem katolickim na terenie Dolnego Śląska pozostało księstwo biskupie nyskie. W 1535 roku Ferdynand I Habsburg zakazał przyjmowania na Śląsku anabaptystów wygnanych z Moraw i Niemiec.

W 1544 roku została wydana pierwsza (najstarsza) mapa poświęcona w całości tylko Śląskowi. Autorem mapy był niemiecki kartograf Sebastian Münster. Najstarsza mapa Śląska znalazła się wśród innych map opisujących ówczesny znany XVI-wieczny świat w dziele pt. Cosmographia. Więcej na temat mapy można przeczytać w tym artykule.

W 1545 roku księstwo świdnicko-jaworskie uzyskało przywilej swobodnego uprawiania rzemiosła tkackiego we wsiach. Złamało to monopol cechów i doprowadziło do rozwoju tkactwa na Przedgórzu Sudeckim.

W 1546 roku w Rzeszy wybuchła wojna szmalkaldzka pomiędzy katolickim cesarzem Karolem V Habsburgiem a protestanckim Związkiem Szmalkaldzkim. Wojna wystawiła na próbę lojalność protestanckich książąt śląskich, choć żaden z nich nie poparł związku, ich sympatie były skierowane jednak ku protestantom.

W 1547 roku umiera książę legnicko-brzeski Fryderyk II, najpotężniejszy z ówczesnych książąt rządzących na Śląsku. Po jego śmierci linia legnicko-brzeska podupadła, a księstwo zostało podzielone między synów.

W 1555 roku zawarto w Augsburgu pokój kończący wojny religijne w Rzeszy. W ramach zawartego pokoju przyjęto zasadę Cuius regio, eius religio – czyja władza, tego religia. Przyjęta zasada oznaczała, że wyznanie władcy będzie domyślną religią dla jego poddanych, niezależnie od woli cesarza. Dawało to wolność wyznania, ale tylko władcom. W praktyce poddani musieli dostosować się albo zmienić miejsce zamieszkania. Nie wróżyło to dobrze protestanckiej ludności zamieszkującej dziedziczne księstwa śląskie, które podlegały katolickim Habsburgom.

W 1558 roku umiera cesarz Karol V Habsburg. Po jego śmierci tytuł Świętego Cesarza Rzymskiego przypadł Ferdynandowi I Habsburgowi.

W 1561 roku pojawia się pierwsza wzmianka o kopalni węgla kamiennego w miejscowości Biały Kamień (dziś dzielnica Wałbrzycha). Jest to pierwsza pewna wzmianka o wydobyciu tego surowca w Zagłębiu Wałbrzyskim. Z kolei wydobycie węgla kamiennego zaczęło napędzać przemysł metalowy w Świdnicy i Kłodzku.

W 1561 roku w Nysie została wydana jedna z pierwszych dokładnych map Śląska. Mapa została sporządzona przez kartografa Martina Helwiga. Wielokrotnie powielana i wydawana stała się pierwowzorem późniejszych map Śląska. Więcej na temat mapy można przeczytać w tym artykule.

W 1562 roku powstał aksonometryczny plan Wrocławia autorstwa Barthela Weihnera i jego syna Georga. Więcej na temat planu można przeczytać w tym artykule.

W 1564 roku umiera cesarz, król Czech i Węgier, Ferdynand I Habsburg. Władzę po nim obejmuje jego syn Maksymilian II Habsburg.

W 1565 roku miała miejsce katastrofa górnicza w kopalni złota w Złotym Stoku. Zginęło wówczas 59 górników. W XVI wieku w Złotym Stoku wydobywano rocznie ok. 100 kg złota.

W 1567 roku biskup wrocławski Caspar von Logau założył we Wrocławiu pierwsze na Śląsku seminarium duchowne.

W 1569 roku księstwo ziębickie przeszło pod bezpośrednie panowanie Habsburgów.

W 1576 roku umiera cesarz Maksymilian II Habsburg. Władzę po nim obejmuje jego syn Rudolf II Habsburg.

W 1577 roku ludność całego Śląska liczyła 1 252 445 osób. Szacuje się, że sam obszar Dolnego Śląska zamieszkiwało ok. 807 tys. osób (65% ludności całego regionu). W ówczesnym czasie ludność zamieszkująca region była mieszanką ludności polskiej i niemieckiej. Przyjmuje się, że obszar na prawo od Odry był zamieszkany w większości przez ludność polską z gdzieniegdzie rozsianymi wyspami niemczyzny. Na lewym brzegu Odry, w części środkowowschodniej i północno-zachodniej przeważała ludność mieszana, w zależności od miejsca polska lub niemiecka. W części zachodniej i południowej dominowała ludność niemiecka z wyspami polszczyzny.

Druga połowa XVI wieku przyniosła względny spokój i stabilizację w regionie. Zaowocowało to rozwojem gospodarczym i zwiększeniem ludności. Do architektury i sztuki wkroczyły mocno nowe trendy. Dzięki zasobności książąt i mecenatowi biskupów wrocławskich pojawiają się wspaniałe dzieła doby renesansu. Najlepszym przykładem jest zamek w Brzegu z okazałym renesansowym portalem bramnym, przebudowany przez księcia brzeskiego Jerzego II. Przebudowie i modernizacji uległo wiele ze śląskich zamków m.in. w Głogowie, Legnicy, Bolkowie, Grodźcu czy Zagórzu Śląskim. Zagrożenie ze strony Turków sprawiło, że wokół miast powstały fortyfikacje w układzie bastionowym m.in. we Wrocławiu, Brzegu i Ząbkowicach Śląskich.

Na początku XVII wieku coraz bardziej nasilała się rywalizacja między katolikami a protestantami. W 1608 roku w Rzeszy zawiązała się Unia Ewangelicka, skupiająca protestanckich książąt niemieckich. Jako przeciwwaga w 1609 roku powstaje Liga Katolicka ciesząca się poparciem cesarza.

W 1612 roku umiera cesarz Rudolf II Habsburg. Władzę po nim obejmuje jego brat Maciej Habsburg.

W 1618 roku wywiązał się z początku niepozorny konflikt o wybudowanie dwóch protestanckich zborów na terenie zakonu benedyktynów w Broumovie i arcybiskupstwa praskiego. W jego wyniku Czesi zwołali w Pradze zgromadzenie protestantów wbrew woli cesarza, a ten wysłał do nich swoich przedstawicieli. 23 maja 1618 roku doszło do II defenestracji praskiej. Trzech cesarskich urzędników wysłanych do Pragi zostało wyrzuconych z okna zamku na Hradczanach przez wzburzonych czeskich protestantów. Czesi zerwali się spod panowania Habsburgów i powołali tymczasowy rząd. Już w lipcu tego samego roku stany śląskie udzieliły im poparcia. Wybucha wojna trzydziestoletnia, która do historii Dolnego Śląska przeszła jako najbardziej niszczycielski konflikt w dziejach regionu.

W 1619 roku umiera cesarz Maciej Habsburg, a jego miejsce zajął Ferdynand II Habsburg. Przejęcie władzy przez ultrakatolickiego Ferdynanda II tylko zaostrzyło już istniejący konflikt. Czechy, Moraw i Śląsk nie uznały rządów Ferdynanda II i na swojego władcę wybrały Fryderyka V Wittelsbacha (jednego z przywódców Unii Ewangelickiej), który utrzymał się tylko przez zimę 1619/1620.

8 sierpnia 1620 roku protestanccy powstańcy ponieśli klęskę w czasie bitwy na Białej Górze koło Pragi. Rozpoczyna się okres katolickich represji w Czechach.

W 1621 roku zawarto tzw. akord drezdeński pomiędzy cesarzem Ferdynandem II a stanami śląskimi. Cesarz ograniczył represje wobec niekatolików na Śląsku i zgodził się na amnestię, a w zamian strona śląska zobowiązała się do zapłacenia kontrybucji w wysokości 300 tys. guldenów. Nie wszyscy jednak złożyli broń. Względny pokój na Śląsku, choć z nasilającymi się represjami Habsburgów, trwał do momentu wkroczenia na Górny Śląsk w 1626 roku wojsk protestanckich pod dowództwem Ernesta Mansfelda. Dzięki szybkiej akcji wojsk cesarskich, które wkroczyły na Dolny Śląsk dowodzone przez Albrechta von Wallensteina, wojska protestanckie nie zajęły tej części regionu. W zamian za zasługi w 1627 roku cesarz Ferdynand II sprzedał Wallensteinowi księstwo żagańskie. Po tych wydarzeniach na Dolnym Śląsku wzmogły się represje na protestantach, przybierając wręcz formę kontrreformacyjną. Powoli nakręcała się spirala nienawiści i przemocy. Cesarz w praktyce odrzucił zawarty wcześniej akord drezdeński.

W 1630 roku do wojny trzydziestoletniej przystąpiła Szwecja pod wodzą króla Gustawa II Adolfa, który mienił się obrońcą protestantów. W 1632 roku wojska szwedzkie, wspierane przez siły saskie i brandenburskie, wkroczyły na Dolny Śląsk i szybko wyparły wojska cesarskie. W 1633 roku wojska cesarskie dowodzone przez Albrechta von Wallensteina i Jana Ulryka von Schaffgotscha zaczęły odzyskiwać utracone tereny. Na tym etapie wojna toczyła się ze zmiennym szczęściem dla obu stron. Raz po raz przetaczające się armie przez teren Dolnego Śląska doprowadzały do jego dewastacji i zniszczenia. Szczególnie dotknięta została ludność cywilna, która oprócz znoszenia licznych rabunków i napaści, musiała również ponosić koszty utrzymania stacjonujących wojsk. Nadmiar złego w 1633 roku wybuchła epidemia dżumy, która w wielu miejscach zdziesiątkowała ludność śląską.

W 1634 roku Albrecht von Wallenstein został oskarżony o spisek przeciwko Habsburgom i skrytobójczo zamordowany przez cesarskich wysłanników. Wraz z nim o zdradę został również oskarżony śląski dowódca Jan Ulryk von Schaffgotsch, który został pojmany i ostatecznie ścięty w Ratyzbonie w 1635 roku.

W 1635 roku podpisano pokój w Pradze, którego efektem było wycofanie oddziałów saskich ze Śląska. W międzyczasie w 1637 roku umiera cesarz Ferdynand II Habsburg, władzę po nim przejął Ferdynand III Habsburg. W 1639 roku wojska szwedzkie ponownie wkroczyły na teren Śląska, a wojska cesarskie znowu musiały odzyskiwać utracone tereny. Ponowny atak Szwedów miał miejsce w 1642 roku, tym razem pod dowództwem generała Lennarta Torstenssona. Wojska cesarskie zostały rozbite w bitwie pod Marcinowicami i Szczepanowem. Szwedzi znowu opanowali niemal cały Śląsk, a to znowu sprowokowało ściągnięci na pomoc większych sił cesarskich. Tym razem wojsk szwedzkich nie udało się wyprzeć z całego terytorium Śląska, aż do zakończenia wojny.

24 października 1648 roku na terytorium Westfalii został podpisany tzw. pokój westfalski, kończący 30 lat zmagań wojennych pomiędzy katolikami i protestantami. W wyniku wojny Habsburgowie utracili swoją dominującą pozycję w Rzeszy. Choć zachowali Śląsk dla siebie, to musieli zgodzić się na pewne ustępstwa na rzecz śląskich protestantów, m.in. wyrazili zgodę na budowę trzech protestanckich świątyń na terenie dziedzicznych księstw tzw. kościołów pokoju w Świdnicy, Jaworze i Głogowie. Cesarz musiał również zgodzić się na wolność wyznania (ale nie kultu), nawet na ziemiach bezpośrednio mu podległych.

Historia Dolnego Śląska zapamiętała wojnę trzydziestoletnią jako jeden z najczarniejszych rozdziałów w dziejach regionu. Bilans wojny był tragiczny. Wielokrotnie przetaczające się przez teren Dolnego Śląska armie spustoszyły region. Wiele z miast podupadło, jedynie Wrocław dzięki swoim fortyfikacjom obronił się przed zniszczeniem, ale za to znacznie osłabł gospodarczo. Wiele z mniejszych miejscowości i wiosek zostało całkowicie opuszczonych. Ludność w obawie przed kolejnymi najazdami szukała schronienia w lasach w głębi Sudetów. Uciekinierzy założyli w górach wiele nowych osad np. Gross-Iser w Górach Izerskich. Szacuje się, że liczba ludności spadła o ok. 1/3. Odrabianie strat wojny trzydziestoletniej trwało przez następny wiek.

W 1651 roku odbył się w Nysie proces 42 kobiet oskarżonych o czary. W tamtym czasie również w innych częściach Dolnego Śląska dochodziło do tzw. procesów czarownic. Zjawisko to nasiliło się wskutek wielu lat wojny, kiedy to odżyły różnego rodzaju zabobony i wiara w czary.

Pomimo, iż Habsburgowie zgodzili się na pewne ustępstwa wobec protestantów, to nie zrezygnowali z planów rekatolizacji swoich ziem. Na Dolnym Śląsku, na ziemiach bezpośrednio im podległym, w drugiej połowie XVII wieku prowadzili zdecydowaną politykę antyprotestancką. Choć panowała wolność wyznania, to zakazane było publiczne praktykowanie kultu. Zabronione było odprawianie nabożeństw w domach, a także budowa nowych świątyń (z wyjątkiem kościołów pokoju). Wiele z dotychczasowych protestanckich kościołów zostało przejętych przez katolików. Sprawiło to, iż część protestanckiej ludności korzystała z tzw. kościołów granicznych, położonych na terenach nieobjętych zakazem. Niekiedy nabożeństwa odprawiane były w tajemnicy w górach pod gołym niebem. Ponadto ludność protestancka była w wielu miejscach dyskryminowana. Ważniejsze stanowiska w kraju były przydzielane wyłącznie katolikom, dzieci z małżeństw mieszanych musiały wychowywać się w wierze katolickiej, obowiązywał zakaz drukowania i używania książek protestanckich itd. Pomimo tych wszystkich działań Habsburgom nie udało się całkowicie wyeliminować protestantów z terenów Dolnego Śląska.

W 1657 roku umiera cesarz Ferdynand III Habsburg, a władzę po nim przejmuje jego syn Leopold I Habsburg.

W 1660 roku w Lubiążu zamieszkał Michael Willmann, najsłynniejszy śląski malarz baroku. Willmann realizował zlecenia o tematyce religijnej przede wszystkim na rzecz śląskich klasztorów i kościołów. Jego dziełem są m.in. malowidła w kościele św. Józefa w opactwie cystersów w Krzeszowie.

W 1666 roku umiera Maria Cunitz, pochodząca ze Świdnicy śląska astronom.

W 1675 roku umiera 15-letni książę legnicko-wołowsko-brzeski Jerzy IV Wilhelm. Był ostatnim księciem piastowskim na terenie Śląska. Książę był kalwinem. Jego śmierć zakończyła ostatecznie panowanie Piastów na terenie Dolnego Śląska, a księstwo przepadło na rzecz Habsburgów.

W 1677 roku umiera Angelus Silesius (Anioł Ślązak, a właściwie Johannes Scheffler) mistyk i śląski poeta religijny doby baroku.

W 1681 roku ukończono budowę kaplicy św. Wawrzyńca na Śnieżce. Inicjatorem budowy był hrabia Christoph Leopold von Schaffgotsch, a poświęcenia dokonał opat klasztoru w Krzeszowie Bernard Rosa. Budowa kaplicy na Śnieżce była elementem sporu o Karkonosze pomiędzy Schaffgotschami a Harrachami. Hrabia Schaffgotsch w ten sposób chciał potwierdzić swoje prawa do najwyższego szczytu Sudetów.

W 1687 roku w Cieplicach przebywała Marysieńka Sobieska, królowa Polski i żona króla Jana III Sobieskiego. W śląskim uzdrowisku przebywała wraz z dworem liczącym ok. 1500 osób.

21 października 1702 roku cesarz Leopold I powołał do życia Uniwersytet Wrocławski (wówczas pod nazwą Akademia Leopoldina). Niespełna trzy dekady później ruszyła budowa Gmachu Głównego Uniwersytetu Wrocławskiego.

W 1705 roku umiera cesarz Leopold I Habsburg, a władzę po nim przejmuje jego syn Józef I Habsburg.

1 września 1707 roku zawarto tzw. ugodę altransztadzką pomiędzy królem Szwecji Karolem XII a cesarzem Józefem I Habsburgiem. Cesarz zgodził się na złagodzenie swojej polityki wobec protestantów. Zwrócono im część z wcześniej zabranych kościołów i zezwolono na odprawianie nabożeństw w domach. Ponadto cesarz zgodził się na budowę nowych sześciu ewangelickich kościołów tzw. kościołów łaski, które zostały wybudowane w Jeleniej Górze, Kamiennej Górze, Żaganiu, Kożuchowie, Miliczu i Cieszynie.

W 1711 roku umiera cesarz Józef I Habsburg, a władzę po nim przejmuje jego brat Karol VI Habsburg.

W 1713 roku został ogłoszony cesarski edykt zezwalający na osiedlanie się we Wrocławiu Żydom. Żydzi mogli osiedlać się w stolicy Śląska pod warunkiem wniesienia odpowiedniej opłaty.

W 1740 roku umiera bez męskiego potomka cesarz Karol VI Habsburg, który był ostatnim męskim potomkiem linii Habsburgów. Dzięki wcześniej wydanej tzw. sankcji pragmatycznej tron odziedziczyła jego córka Maria Teresa, z pominięciem córek jego nieżyjącego brata Józefa I Habsburga. Jeszcze za życia Karola VI stany śląskie uznały sankcję pragmatyczną. Uznały ją również sąsiednie państwa. Rychło po śmierci Habsburga okazało się jednak, że nie wszyscy sąsiedzi zaakceptowali objęcie władzy przez Marię Teresę. Swoje pretensje zgłosił król Polski i elektro saski August III Sas oraz elektor bawarski Karol Albert. Wybucha tzw. wojna o sukcesję austriacką.

W tym samym roku tron odziedziczył Fryderyk II Wielki – nowy król Prus. Fryderyk II wykorzystując brak obycia młodziutkiej Marii Teresy i zamieszanie wynikłe z objęcia przez nią tronu, wysunął roszczenia wobec Śląska. 16 grudnia 1740 roku wojska pruskie przekroczyły granicę Śląska nie napotykając większego oporu. Doprowadziło to do wybuchu I wojny śląskiej. W ciągu dwóch miesięcy Prusacy zajęli niemal cały Śląsk. Fryderyk II twierdził obłudnie, że wkracza na Śląsk, aby zabezpieczyć terytorium dla Marii Teresy. Austriacy postanowili przeciwdziałać i ruszyli z odsieczą. 10 kwietnia 1741 roku doszło do bitwy pod Małujowicami, w której wojska austriackie zostały pokonane przez Prusaków pod dowództwem Fryderyka II.

Cesarzowa Maria Teresa, zagrożona przez koalicję francusko-bawarską w wciąż toczącej się wojnie o sukcesję austriacką, postanowiła zawrzeć pokój z Prusami. 11 czerwca 1742 roku zawarto we Wrocławiu pokój, w którym Prusy uzyskały aż 80% terytorium Śląska wraz z hrabstwem kłodzkim. W rękach Habsburgów pozostało jedynie księstwo cieszyńskie, południowe części księstwa karniowskiego, opawskiego i kawałek nyskiego. Włączenie Śląska do Królestwa Prus stało się faktem. Ustalona wówczas granica pomiędzy Prusakami i Austriakami przetrwała bez większych zmian do dziś. Maria Teresa do końca życia nie pogodziła się z utratą Śląska.